პრაქტიკოსი ადამიანის იდეალური ტიპი

[ლაშა]

      გენიოსები ხომ დროში მოგზაური წინასწარმეტყველები არიან ან პირიქით, სულაც არ მოგზაურობენ და დროს თავად აძლევენ დასაწყისს. ზოგიერთნი კი, უბრალოდ დროის მსვლელობის საფეხურებს თუ არ აწყობენ, სხვისი აწყობილის ანალიზს აკეთებენ. და მაინც, დრო რჩება ერთადერთ ღირსეულ მეტოქედ სიცოცხლესთან ჭიდილში. ამ შესავლის იდეა კი, ერთი ძველდროული ჩანაწერის ამოწერა და თქვენთვი გაზიარება მეწადა. მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულით თარიღდება ეს ტექსტი, მაგრამ მოდით - თითი დაადეთ იმ ადგილს, აგერ, ოცდამეერთე საუკუნის პირველი მეხუთედში თუ რამე შეცვლილა. მაშ, ასე:

      სულ იმას ჩივიან ჩვენში, პრაქტიკოსი ხალხი არა გვყავსო; პოლიტიკოსები, მაგალითად, მრავლად არიან; გენერლებიც არ გვაკლია; მმართველებსაც მოძებნი, რამდენსაც გინდა და როგორსაც გინდა, – პრაქტიკოსები კი არსად არიანო. ყოველ შემთხვევაში, ყველა ასე ჩივის. იმასაც კი ამბობენ, ზოგიერთ რკინიგზის ხაზზე რიგიან მომსახურეებსაც ვერ ნახავ, რომელიმე საკომპანიო გემზე ოდნავ მაინც ხეირიანი ხალხის გამონახვა ადმინისტრატორებად ყოვლად შეუძლებელ რასმე წარმოადგენსო. ხშირად გაიგონებ, ამა და ამ ადგილზე ახალი რკინიგზა გაიყვანეს და ვაგონები ერთმანეთს დაეჯახა, ან ხიდი ჩაინგრა და მატარებელი ჩაიტანაო. ამა და ამ ადგილზეო, წერენ, ლამის მთელი ზამთარი ჩარჩა მატარებელი დათოვლილ მინდორზე, ხუთი საათის სავალი გზა ჰქონდათ და ხუთი დღე კი იყურყუტესო. ამა და ამ ადგილზეო, ჰყვებიან, ათასობით ფუთი საქონელი ორ-სამ თვეობით ლპება ადგილზე გაგზავნის მოლოდინში; ამა და იმ ადგილზეო კი, ამბობენ (თუმცა ძნელი დასაჯერებელია), ერთმა ადმინისტრატორმა, უფრო სწორად, ზედამხედველმა ვიღაც ვაჭრის ნოქარს საშველი რომ აღარ მისცა, საქონელი გამაგზავნინეო, გაგზავნის ნაცვლად კბილების ჩალეწვით გაუწია ადმინისტრატორობა და მერე ეს თავისი ადმინისტრაციული საქციელი იმით გაამართლა, „გავცხარდი და რა მექნაო“. ჩვენში იმდენი სახელმწიფო დაწესებულებაა, კაცს წარმოდგენისაც შეეშინდება; ყველა მსახურობდა, ყველა მსახურობს და ყველა აპირებს სამსახურს, – მაშ, ვითომ რა დიდი ამბავი უნდა, ამ ხალხისგან საკომპანიო გემების რიგიანი ადმინისტრაცია შეირჩეს?

      ამაზე ზოგჯერ იმდენად უბრალო პასუხს გაძლევენ, არც გჯერა ხოლმე. მართალია, ჩვენში ყველა მსახურობდა თუ მსახურობს და პეპერებიდან მოყოლებული ბადიშებამდე ორასი წელია ამ ჭაპანს ეწევიან, სამაგალითო გერმანულ ყაიდაზე შექმნილს, მაგრამ ეს მომსახურე და იმ ზომამდეც, რომ სულ ცოტა ხნის წინათ განყენებულობა და პრაქტიკული ცოდნის უქონლობა სწორედ ამ მომსახურეთა საუკეთესო რეკომენდაციად და დიდ ღირსებად ითვლებოდა. თუმცა მომსახურე ხალხთან რა გვესაქმება, ჩვენ ხომ, კერძოდ, პრაქტიკოს ხალხზე ვაპირებდით ლაპარაკს. ეჭვი არაა, გაუბედაობა და საკუთარი ინიციატივის სრული უქონლობა ჩვენში მარადჟამ მიაჩნდათ პრაქტიკოსი ადამიანის უმთავრეს და უპირველეს ნიშანთვისებად, მიაჩნდათ და ახლაც მიაჩნიათ. მაგრამ ვითომ მარტო ჩვენ მოგვდგამს ეს ცოდვა – თუკი ასეთ შეხედულებას ცოდვა შეიძლება ეწოდოს? ორიგინალობის უქონლობა დედამიწის ზურგზე ადამჟამობიდან მოყოლებული ყველგან ითვლებოდა თავიანი, საქმიანი და პრაქტიკოსი ადამიანის საუკეთესო რეკომენდაციად, ყოველ შემთხვევაში, ადამიანთა ოთხმოცდაცხრამეტი პროცენტი (ამდენი მაინც) მუდამ ასე ფიქრობდა და მხოლოდ ადამიანთა ერთი პროცენტი მსჯელობდა და მსჯელობს ახლაც სხვანაირად.

      გამომგონებლები და გენიოსები თავიანთი საქმიანობის დასაწყისში (ძალიან ხშირად, დასასრულსაც) საზოგადოებაში მუდამ უგუნურებად მიაჩნდათ; ეს საყოველთაოდ ცნობილი ამბავია და ყველას მშვენივრად მოეხსენება. თუ, მაგალითად, ათეული წლების მანძილზე ყველანი თავიანთ ფულს ლომბარდში მიარბენინებდნენ და ოთხ-ოთხ პროცენტობით იქ მილიარდები დააგროვეს, ცხადია, როცა ლომბარდი გაუქმდა და ყველანი საკუთარი ინიციატივის ამარა დარჩნენ, ამ მილიონების მეტი წილი სააქციონერო ციებ-ცხელებას და თაღლითებს უნდა შეეწირა, – რასაც წესიერება და უმწიკვლოებაც კი მოითხოვდა. დიახ, უმწიკვლოებაც; თუ უმწიკვლო გაუბედაობა და ორიგინალობის უქონლობა ჩვენში დღემდე, ყველას აზრით, საქმიანი, რიგიანი კაცის უცილობელი თვისება იყო, უეცარი გადასხვაფერება მეტისმეტი ურიგო და უწესობაც კი იქნებოდა. აბა, მითხარით, რომელ მოსიყვარულე დედას არ გაუსკდება შიშით გული, თუ მისი ვაჟი ან ქალი გაკაფულ გზას გადაუხვევს: „არა, შენი ჭირიმე, ორიგინალობას რა თავში ვიხლი, ოღონდ ბედნიერად და უზრუნველად იცხოვროსო“, – ფიქრობს ყოველი დედა, როცა თავის შვილს ურწევს აკვანს. გადიებიც კი ათადან ბაბადან ამას დასტუტუნებენ და დამღერიან აკვანს: „ოქროებში ჩაჯდებიო, გენერალი [დღეს ალბათ, პრეზიდეტი] გახდებიო!“ მაშასადამე, გენერლობა ჩვენი გადიებისთვისაც უდიდეს ბედნიერებას წარმოადგენდა და, როგორც ჩანს, არხეინი, ნეტარი ცხოვრების ყველაზე გავრცელებული ნაციონალური ადგილი გახლდათ. განა არა: გამოცდის ავად თუ კარგად ჩაბარებისა და ოცდათხუთმეტი წლის სამსახურის შემდეგ ვინ არ მიაღწევდა ჩვენში გენერლობას და ლომბარდში გარკვეულ თანხას არ დააგროვებდა? რუს კაცს დიდი თავისტეხა არ სჭირდებოდა, რომ საქმიანი და პრაქტიკოსი ადამიანის სახელი დაემსახურებინა. დაბოლოს, გენერალი რომ არ გამხდარიყავი, ჩვენში მხოლოდ ორიგინალური, სხვანაირად რომ ვთქვათ, მოუსვენარი კაცი უნდა ყოფილიყავი. შეიძლება ეს რამდენადმე გაუგებარიც იყოს. მაგრამ, საერთოდ რომ ვთქვათ, სწორი გახლავთ და ჩვენი საზოგადოებაც სრულიად მართალი ბრძანდებოდა, როცა პრაქტიკული ადამიანის თავისი იდეალი ასე განსაზღვრა.