უმაიადების დინასტია

[mariami]

ომაიანთა დინასტია, ომაიანები, ომაიანების სახალიფო

      ომაიანთა დინასტია, იგივე ომაიანები, წარმოადგენდნენ სახალიფოს მმართველ ( 661-750) პირველ დიდ მუსლიმურ დინასტიას. ზოგჯერ მას მოიხსენებენ როგორც არაბთა სამეფოს. აბუ სუფიანის მმართველობის დროს ომაიანები ძირითადად ვაჭრობას მისდევდნენ მექაში, თავდაპირველად ისინი ისლამს ეწინააღმდეგებოდნენ, თუმცა მოგვიანებით ყველაფერი შეიცვალა, ისინი მუჰამედის და მისი მემკვიდრეების მოკავშირენი გახდნენ. პირველი მუსლიმური სამოქალაქო ომი (656-661) - რომელიც დაიწყო სახალიფოსთვის, მესამე ხალიფის უსმან იბნ აფანის (644-656) მკვლელობის შემდეგ - საბოლოო გამარჯვებული გახდა აბუ სუფიანის შვილი მუავიანი, რომელიც სირიას მართავდა, იგი გახდა ალი მუჰამედის სიძე და მეოთხე ხალიფა, ხოლო მოგვიანებით მან თავისი თავი დაადგინა, როგორც პირველი ომაიანთა ხალიფა.

      ომაიანთა მმართველობა დაყოფილი იყო ორ შტოდ: სუფიანიდები (მართავდა 661-684 წლებში) აბუ სუფიანის შთამომავლები. და მარვანიდები (მართავდა 684-750 წლებში) მარვან იბნ ალ-ჰაკამი და მისი მემკვიდრეები. სუფიანიდები, განსაკუთრებით მუავია I_მა (661-680) ხალიფის ძალაუფლების ცენტრალიზება მოახდინა დამასკოში. სირიის არმია ომაიანების სიძლიერის საფუძველი გახდა, რამაც შესაძლებელი გახადა მეტი კონტროლი ქონოდათ დაპყობილი პროვინციებისა და არაბთა ტომების მიმართ. მუსულმანთა გავლენა ნელ-ნელა ფართოვდებოდა. გარნიზონიანი ქალაქები დაარსდა მერვში და სისტანში, როგორც ბაზა ცენტრალურ აზიასა და ჩრდილო-დასავლეთ ინდოეთში ექსპედიციისთვის, აგრეთვე დაიწყო აფრიკის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში შეჭრა. ახალი ფლოტი ჩაუდგა სათავეში კონსტანტინოპოლის წინააღმდეგ მთელ რიგ ლაშქრობებს (ახლანდელი სტამბული, 669-678) რომელიც მიმართული იყო ქრისტიანების წინააღმდეგ, წარუმატებლად დასრულდა. თუმცა სუფიანიდები ინარჩუნებდნენ ბიზანტიურ და სპარსულ ადმინისტრაციულ ბიუროკრატიას, რაც მათ მიიღეს მემკვიდრებით, ისინი იყვნენ პოლიტიკურად ორგანიზებულები, რის მიხედვითაც ხალიფის არჩევა ხდებოდა მისი თანასწორების მიერ, რათა გამხდარიყო პირველი მათ შორის და ტომის საბჭოს რჩევებით მიეღო გადაწყვეტილებები. მუავია იცავდა ერთგულების ფიცს, თუმცა მისმა შვილმა იაზიდ I_მა უგულებელსყო ტრადიციული არჩევნები და წამოაყენა ახალი კონცეფცია ტახტის მემკვიდრეობით გადაცემასთან დაკავშირებით. სამოქალაქო ომმა, 683 წელს იაზიდ I_ის და 684 წელს მუავია II_ის გარდაცვალებამ სუფიანიდების მმართველობას წერტილი დაუსვა, რამაც გამოიწვია ტახტისთვის ბრძოლა, 684 წელს მარვან I გამოცხადაა ხალიფად სირიაში.

      აბდ ალ-მალიქის მმართველობის დროს (685-705) ომაიანთა სახალიფომ ზენიტს მიაღწია. მუსლიმური ჯარები შეიჭრნენ ესპანეთის დასავლეთით და ინდოეთის რამოდენიმე ქალაქში, ხოლო ცენტრლურ აზიაში დაიპყრეს ბუხარა, სამარყანდი, ხვარაზმი, ფერგანა და ტაშკენტი. არაბული ენა გამოცხადა სახელმწიფო ენად. გატარდა რეფორმები, იმპერიის ფინანსური ადმინისტრაციის რეორგანიზაცია მოხდა, არაბებმა ჩაანაცლეს ბერძენი და სპარსელი მოხელეები, მოიჭრა არაბული მონეტა, არქიტექტურა აყვავდა.

      დასუსტება დაიწყო სირიის არმიის მიერ განცდილი მარცხით, ბიზანტიის იმპერატორ ლეონ III_თან 717 წელს. უმარ II_ის (717-720) ძირითადი მიზანი იყო დაემშვიდებინა მზარდი უკმაყოფილება ქვეყანაში, მისი გადაწყვეტილებით ყველა მუსულმანს უნდა ქონოდა თანაბარი უფლებები, მიუხედავად მათი ეროვნებისა, დაიწყო ფინანსური კრიზისი. დაპირისპირებამ ჩრდილოეთ და სამხრეთ არაბთა ტომებს შორის გამოიწვია სამხედრო ძალის დასუსტება.

      ჰიშამმა (724-743) შეძლო დროებით შეეჩერებინა ქვეყნის უკან დახევა. თუმცა მისი გარდაცვალების შემდეგ დაპირისპირება ჩრდილოეთსა და სამხრეთს შორის გადაიზარდა აჯანყებებში სირიაში, ერაყში და ხორასანში (745-746). რელიგიურ-პოლიტიკურმა სექტამ უარყო ომაიანების მმართველობის ლეგიტიმურობა. 749 წელს მმართველად გამოცხადდა აბუ ლ-აბას ალ-საფაჰი, აბასიანების დინასტიის პირველი ხალიფა.

      ბოლო ომაიანი იყო მარვან II (მურვან ყრუ, 744-750) რომელიც სასტიკად დამარცხდა მდინარე ზაბთან, ხოლო მოგვიანებით იგი მოკლეს. ომაიანთა საგვარეულოდან ცოცხალი გადარჩა მხოლოდ აბდ ალ-რაჰმანი, რომელიც ესპანეთში გაიქცა, ხოლო 756 კორდოვის სახალიფოს დამაარსებელი გახდა.