არენდტი, ტოტალიტარული პროპაგანდა

[Ketevan]

ქეთევან პოპიაშვილი

      ტოტალიტარიზმის არსებობისათვის აუცილებელია ე. წ. მასის არსებობა. მასას წარმოადგენს არა „ხალხი“, არამედ იმ ადამიანთა ერთობლიობა, რომელიც პოლიტიკური თუ კლასობრივი ინტერესების გარეშე დარჩა, რომელიც გულგრილია საჯარო საქმეების და სივრცის მიმართ.

      ტოტალიტარული მოძრაობები არსებობს იმ, სამყაროში, რომელიც თავისთავად არ არის ტოტალიტარული. მათი პროპაგანდა მიმართულია არა ტოტალიტარული ფენისადმი ქვეყნის შიგნით და არა ტოტალიტარული ქვეყნებისაკენ საზღვარგარეთ. უკვე ხელისუფლებაში ყოფნისასაც პროპაგანდა მიმართულია საკუთარი მოსახლეობის იმ ნაწილზე, რომელიც არასაკმარისად მორჩილია ან არ იზიარებს მოძრაობის ჭეშმარიტ მიზნებს. მას შემდეგ, რაც საკუთარი მოსახლეობა აღარ საჭიროებს ზეწოლას, პროპაგანდა სრულად არის მიმართული გარე სამყაროსაკენ. „რაც უფრო დიდია ტოტალიტარულ რეჟიმზე ზეწოლა გარე სამყაროსგან - ზეწოლა, რომელიც რკინის ფარდის მიღმაც კი შეუძლებელია სრულად იქნას იგნორირებული, - მით უფრო აქტიურად ჩაერთვებიან ტოტალიტარული დიქტატორები პროპაგანდაში“.[1] ტოტალიტარული მთავრობების იზოლაციის გაზრდასთან ერთად პროპაგანდას ჩაანაცვლებს ინდოქტრინაცია, რომლის აუცილებელი მეწყვილეა ტერორი.

      პროპაგანდა საჭიროა „ფსიქოლოგიური ომის საწარმოებლად“. იქ, სადაც ტერორი მძვინვარებს ( მაგალითად საკონცენტრაციო ბანაკები), პროპაგანდის საჭიროება აღარ არსებობს. ტერორი გაცილებით დიდი დოზით ახასიათებდა ნაციზმს, ვიდრე კომუნიზმს. მასობრივი ტერორის ფორმა ხშირად ასრულებს ძალის პროპაგანდის როლს. რომელიმე პარტიის კუთვნილება ადამიანებს უჩენს უპირატესობის, დაცულობის გრძნობას.

      ტოტალიტარულ პროპაგანდას არ ახასიათებს ადამიანებისადმი პირდაპირი მუქარა და დანაშაულებები, არამედ დაშინების შემცველი მინიშნებები, არაპირდაპირი მუქარა და სხვა. ნაცისტური პროპაგანდა აშინებდა ადამიანებს, რომ ბუნებისა და სიცოცხლის მარადიულობის კანონების წინააღმდეგ არ წასულიყვნენ, კომუნისტების შემთხვევაში ადამიანები უნდა დამორჩილებოდნენ ისტორიისა და კლასობრივი ბრძოლის კანონზომიერებებს.

      ტოტალიტარული პროპაგანდა „მეცნიერულ“ მტკიცებულებებს ეფუძნება, ეს არის საერთო მასობრივი რეკლამისა და მასობრივი პროპაგანდისათვის. ორივე შემთხვევაში მეცნიერება მხოლოდ „ძალაუფლების სუროგატია“. 

      ტოტალიტარულ პროპაგანდას აქვს პრეტენზია მეცნიერულ წინასწარმეტყველებაზე „შეუმცდარი წინასწარმეტყველების მეთოდი ტოტალიტარული პროპაგანდის ნებისმიერ სხვა იარაღზე მეტად ააშკარავებს მის საბოლოო მიზანს მსოფლიო დაპყრობისა, რადგან ტოტალიტარულ მმართველს მხოლოდ სრულიად მისი კონტროლის ქვეშ მყოფ სამყაროში შეუძლია მოახდინოს ყველა თავისი ტყუილის რეალიზება და ჭეშმარიტებად აქციოს ყველა წინასწარმეტყველება“.[2]

      ტოტალიტარული პროპაგანდა სასტიკად უსწორდება ჯანსაღ აზროვნებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამ უკანასკნელს თავისი მნიშვნელობა დაკარგული აქვს. მასები ემორჩილებიან გამოგონილ სტაბილურობას. პროპაგანდა ცდილობს გადავიდეს რეალობიდან გამონაგონში და აღკვეთოს შემთხვევითობები.

      ტოტალიტარული პროპაგანდის უპირატესობის მიზეზი არის ის, რომ თავის თავს წარმოაჩენს როგორც რეალურ ხელშეუხებელ ელემენტს, რომლის განხილვაც არ შეიძლება. ასეთი იყო ნაცისტურ გერმანიაში რასიზმი და ანტისემიტიზმი - მათი მართებულობა არავითარ განხილვას არ ექვემდებარებოდა.[3]

      ჩემი აზრით, ტოტალიტარული პროპაგანდა ახორციელებს რა ტყუილის სიმართლედ წარმოჩენის პროცესს გააზრებისა და განხილვის გარეშე, ამისთვის იყენებს ძალადობასა და ტერორს, თავის თავშივე მოიცავს უეჭველ მარცხს.

      როგორიც არ უნდა უმოტივაციო იყოს მასა და ერთგული ელიტა,, დგება დრო, რომ ყველაფერს თავისი სახელი დაერქვას - ტყუილს ტყუილი, ძალადობას ძალადობა. ამ მომენტში ტოტალიტარი ლიდერი კარგავს ყველანაირ დასაყრდენს და განწირულია მარცხისათვის.

      უახლოესი წარსულიც და ჩვენი პოლიტიკური ცხოვრებაც გარკვეულწილად შეიცავს ტოტალიტარული ფორმაციის გარკვეულ ნიშნებს და არც მისთვის დამახასიათებელი პროპაგანდის თვისებებისგანაა  თავისუფალი. დემოკრატიული ხელისუფლება და თავისუფლებაზე პრეტენზიის მქონე მოსახლეობა ძალიან ფრთხილად და ყურადღებით უნდა იყოს, რომ არ დაირღვეს ჭეშმარიტი დემოკრატიის პრინციპები. 

---

[1] არენდტი, ჰანნა, ტოტალიტარული მოძრაობა, 356-357.

[2] არენდტი, ჰანნა, ტოტალიტარული მოძრაობა, 366.

[3] არენდტი, ჰანნა, ტოტალიტარული მოძრაობა, შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში, მეექვსე გადამუშავებული გამოცემა, წიგნი 2, 341-427. ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2018 წელი.