ქართული ხალხური საცხოვრებლის ხუროთმოძღვრება

[ლაშა]

      ღვინის სამშობლოში ღვინის შესანახ ოთახსაც საუკუნეების განმავლობაში განსაკუთრებული და ხშირ შემთხვევაში, საკრაული მნიშვნელობა ჰქონდა. მარანი - ესაა ღვინის სახლი, რომელშიც იწურება, ღვინდება და ინახება ეს ღვთიური სითხე. ჯერ კიდევ 864 წლით დათარიღებულ სინურ ხელნაწერში მარანი განმარტებულია, როგორც ღვინის შენახვისათვის განკუთვნილი ნაგებობა. ჩანს კიდევ დიდხანს გაყვები მარანს ეს ფუნქცია. ქართველი კაცისთვის მარანი სამოსახლო, საკარმიდამო კომპლექსში ერთ-ერთი აუცილებელი ადგილი იყო. საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში, კლიმატური თუ ბენუბრივი პირობების თავისუბურებების შესაბამისად, სხვადასხვა ფორმის და არქიტექტურის მარნები შენდებოდა. აღმოსავლეთ საქართველოში გაბატონებული ცხელი ჰავის გამო მარნები დახურულ, ქვიტკირის ნაგებობებს წარმოადგენენ და გავრცელებული იყო საცხოვრებლის სარდაფში მარნების მოწყობა. მეტ-ნაკლებად, ტენიანობით გამორჩეულ დასავლეთ საქართველოში კი მარნის ჭურებიანი ნაწილი, ღია ცის ქვეშაა განთავსებული, ხოლო ის ადგილი, სადაც მეღვინეობასთან დაკავშირებული ნივთები ინახებოდა, ღია ტიპის გადახურულ ნაგებობას წარმოადგენდა.

      მაგრამ ის რაც დღეს მხოლოდ მარნებად შემოგვრჩა ანდა მარნების სახით გვაქვს ნანახი, მოჩუქურთმებული, მოპირკეთებული, მოლამაზებული და ე.წ. ძველ სტილსა და ყაიდაზე გადაწყობილი, ადრე ერთ დიდ და მთლიან საცხოვრებელ დარბაზებს წარმოადგენდა, დღეს რომ დედაბოძი მარნებში დეკორაციად გვევლინება, ადრე მთელი სახლის ერთადერთი საყრდენი იყო და ა.შ.

      „არსებობს ქართული დარბაზის ორი ძირითადი ტიპი: ქართლური და მესხური.

      დარბაზის ქართლური ტიპი წარმოადგენს ერთსათავსიან საცხოვრებელს დერეფნით და შუაში კერით, რომლის ზემოთაც აღმართულია გვირგივნი. ეს უკანასკნელი, როგორც წესი, ეყრდნობა ჩუქურთმებით შემკულ ხის დედაბოძებს. ბოძების რაოდენობისა და მათი განლაგების მიხედვით ვარჩევთ ინტერიერის სამ ძირითად ტიპს: ორბოძიანს, სამბოძიანს და ოთხბოძიანს.

      დარბაზის მესხური ტიპი წარმოადგენს კომპლექსურ საცხოვრებელს - დარბაზონავს, რომელშიც ძირითადი საცხოვრებლის გარდა ერთ ჭერქვეშაა თავმოყრილი ყველა დანარჩენი სამეურნეო-საცხოვრებელი სათავსები: ბოსელი - „ახორი“, საცხოვრებელი ოთახით - „ახვრის-ოდით“, ზამთრის საცხოვრებელი „ოდა“ ბუხრით, საბძელი, დერაფნი და სხვა.

      გვირგვინი აქაურ დაბრაზში თორმეტ კედლისპირა ბოძს ეყრდნობა; დარბაზი თბება ჩუქურთმით შემკული ბუხრის - „ოჯახის“ საშუალებით.“

Лонгиноз Сумбадзе, „Архитектура грузинского народного жилища дарбази“, (Мецниереба, Тбилиси, 1984)

      სახლის ბიბლიოთეკაში წლებია ინახება ერთი წიგნი, რომელიც დასურათებულია სხვადასხვა კუთხისა და საგვარეულო დარბაზების ფოტოებით და აღწერილობებით. „ქართული ხალხური საცხოვრებლის ხუროთმოძღვრება“ ასე ჰქვია წიგნს, რომელის ავტორიც გახლავთ ლონგინოზ სუმბაძე. ვრცელი სამეცნიერო ნაშრომის შემდეგ წარმოდგენილია ცხრილები, სხვადასხვა დარბაზების მოხაზულობებით და მცირე განხილვებით.

      შემოგთავაზებთ პოსტების სერიას ქართული დარბაზების შესახებ. გავყვეთ თანმიმდევრულად.

დარბაზი თბილისსა და ავჭალაში